Płaskostopie to jedna z najczęstszych deformacji stóp, która może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie. Problem ten występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych, a jego konsekwencje mogą być odczuwalne w całym układzie ruchu. Nieprawidłowo funkcjonująca stopa potrafi wywołać dolegliwości bólowe nie tylko w jej obrębie, ale również w kolanach, biodrach czy kręgosłupie. W tym artykule przyjrzymy się dwóm głównym typom płaskostopia – poprzecznemu i podłużnemu, ich różnicom, objawom oraz możliwościom leczenia.
Czym jest płaskostopie?
Płaskostopie to deformacja stopy polegająca na obniżeniu jej naturalnych łuków. Prawidłowo ukształtowana stopa posiada dwa główne łuki:
- łuk podłużny – biegnący wzdłuż wewnętrznej krawędzi stopy
- łuk poprzeczny – przebiegający w przedniej części stopy, na wysokości głów kości śródstopia
Płaskostopie to stan, w którym dochodzi do spłaszczenia naturalnych łuków stopy, co zaburza jej funkcję amortyzacyjną i prowadzi do nieprawidłowego rozkładu obciążeń.
Każdy z łuków pełni istotną funkcję w biomechanice chodu i stania. Łuki działają jak naturalne amortyzatory, rozkładając obciążenia podczas ruchu i zapewniając elastyczność stopy. Gdy dochodzi do ich obniżenia, cała mechanika stopy ulega zaburzeniu, co prowadzi do przeciążeń i dolegliwości bólowych, które mogą promieniować do wyższych partii ciała.
Płaskostopie podłużne – charakterystyka i objawy
Płaskostopie podłużne charakteryzuje się obniżeniem lub całkowitym zanikiem łuku podłużnego stopy. W rezultacie wewnętrzna krawędź stopy, która normalnie jest uniesiona nad podłoże, opada i ma zwiększony kontakt z podłożem.
Główne objawy płaskostopia podłużnego to:
- Widoczne spłaszczenie wewnętrznej krawędzi stopy
- Odchylenie pięty na zewnątrz (koślawość pięty)
- Charakterystyczne „zapadanie się” stopy do wewnątrz podczas stania
- Szybsze zużywanie się obuwia po wewnętrznej stronie
- Bóle stóp, szczególnie po dłuższym staniu lub chodzeniu
- Uczucie zmęczenia nóg
Płaskostopie podłużne może być wrodzone lub nabyte. U dzieci do około 3. roku życia występuje fizjologiczne płaskostopie, które zazwyczaj ustępuje wraz z rozwojem mięśni i więzadeł stopy. Jeśli problem utrzymuje się dłużej, może wymagać interwencji specjalisty, aby zapobiec utrwaleniu się deformacji i problemom w przyszłości.
Płaskostopie poprzeczne – charakterystyka i objawy
Płaskostopie poprzeczne dotyczy przedniego łuku stopy i polega na jego obniżeniu, co prowadzi do zwiększonego nacisku na głowy kości śródstopia. Ten typ płaskostopia częściej występuje u osób dorosłych, szczególnie u kobiet, i często wiąże się z noszeniem niewłaściwego obuwia, zwłaszcza na wysokim obcasie.
Charakterystyczne objawy płaskostopia poprzecznego to:
- Rozszerzenie przodostopia
- Ból w okolicy głów kości śródstopia, szczególnie pod drugą i trzecią głową
- Modzele i odciski na podeszwowej stronie stopy
- Palce młotkowate lub szponiaste
- Halluksy (paluch koślawy)
- Uczucie „chodzenia po kamieniach”
- Ból nasilający się podczas chodzenia w butach na wysokim obcasie
Płaskostopie poprzeczne często współwystępuje z paluchem koślawym (haluksem) i może prowadzić do formowania się bolesnych modzeli pod przedstopiem.
Różnice między płaskostopiem poprzecznym a podłużnym
Choć oba typy płaskostopia dotyczą tej samej części ciała, różnią się znacząco:
1. Lokalizacja deformacji:
– Płaskostopie podłużne – dotyczy wewnętrznego łuku stopy
– Płaskostopie poprzeczne – obejmuje przedni łuk stopy
2. Wiek występowania:
– Płaskostopie podłużne – często pojawia się już w dzieciństwie
– Płaskostopie poprzeczne – zazwyczaj rozwija się u osób dorosłych, szczególnie po 40. roku życia
3. Objawy kliniczne:
– Płaskostopie podłużne – widoczne spłaszczenie wewnętrznej krawędzi stopy, koślawość pięty
– Płaskostopie poprzeczne – rozszerzone przedstopie, problemy z palcami (palce młotkowate, halluksy)
4. Przyczyny:
– Płaskostopie podłużne – często uwarunkowane genetycznie, może wynikać z wad wrodzonych
– Płaskostopie poprzeczne – zazwyczaj nabyte, związane z niewłaściwym obuwiem, nadwagą, starzeniem się
Diagnostyka płaskostopia
Rozpoznanie płaskostopia opiera się na kompleksowym badaniu klinicznym, które może obejmować:
- Wywiad medyczny – pytania o dolegliwości bólowe, aktywność fizyczną, rodzaj noszonego obuwia
- Ocenę wizualną stopy w pozycji stojącej
- Badanie funkcjonalne stopy i ocenę chodu
- Podoskopię – badanie z wykorzystaniem podoskopu, czyli urządzenia z podświetlaną płytą szklaną, które pozwala ocenić rozkład obciążeń stopy
- Badanie odcisku stopy (plantografię)
- W wybranych przypadkach – badania obrazowe (RTG, USG)
Plantokonturografia
Jedną z kluczowych metod diagnostycznych jest plantokonturografia, czyli badanie odcisku stopy. Ocenia się w nim stosunek szerokości śródstopia do szerokości pięty. Na podstawie tego stosunku można precyzyjnie określić stopień płaskostopia podłużnego. Metoda ta jest nieinwazyjna, szybka i dostarcza cennych informacji o strukturze stopy.
Leczenie płaskostopia
Podejście terapeutyczne różni się w zależności od typu płaskostopia, jego nasilenia, wieku pacjenta oraz towarzyszących dolegliwości. Kluczowe jest wczesne rozpoczęcie leczenia, aby zapobiec pogłębianiu się deformacji.
Leczenie zachowawcze
W większości przypadków stosuje się metody nieoperacyjne:
1. Ćwiczenia korekcyjne – mające na celu wzmocnienie mięśni podtrzymujących łuki stopy:
– Zginanie i prostowanie palców
– Chwytanie przedmiotów palcami
– Rolowanie stopy na piłeczce
– Chodzenie na zewnętrznych krawędziach stóp
2. Wkładki ortopedyczne:
– Dla płaskostopia podłużnego – z podparciem łuku podłużnego
– Dla płaskostopia poprzecznego – z pelotą metatarsalną podpierającą przedni łuk stopy
3. Odpowiednie obuwie – stabilne, z dobrym podparciem łuku i odpowiednią szerokością
4. Fizykoterapia – masaże, elektrostymulacja mięśni, kąpiele wirowe
5. Redukcja masy ciała – w przypadku nadwagi lub otyłości
Leczenie operacyjne
Interwencja chirurgiczna rozważana jest w przypadkach zaawansowanych deformacji, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, a dolegliwości bólowe znacząco ograniczają codzienne funkcjonowanie.
Metody operacyjne mogą obejmować:
- Artrodezy (usztywnienia) wybranych stawów stopy
- Osteotomie (przecięcia kości z ich repozycją)
- Zabiegi na tkankach miękkich (wydłużanie lub skracanie ścięgien)
- W przypadku płaskostopia poprzecznego z halluksem – korekcję palucha koślawego
Operacja płaskostopia jest refundowana przez NFZ, jednak czas oczekiwania może być długi. Kwalifikacja do zabiegu wymaga szczegółowej diagnostyki i konsultacji z lekarzem ortopedą.
Profilaktyka płaskostopia
Aby zapobiegać rozwojowi płaskostopia lub hamować jego progresję, warto stosować następujące zasady:
- Noszenie odpowiedniego obuwia – z dobrym podparciem łuku, stabilną podeszwą i odpowiednią szerokością
- Unikanie długotrwałego chodzenia boso po twardych, płaskich powierzchniach
- Regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie stóp
- Utrzymywanie prawidłowej masy ciała
- Stosowanie wkładek profilaktycznych przy pierwszych objawach
- Unikanie długotrwałego stania, szczególnie na twardym podłożu
- W przypadku kobiet – ograniczenie noszenia butów na wysokim obcasie
Płaskostopie, zarówno poprzeczne jak i podłużne, to problem, który nie powinien być bagatelizowany. Wczesna diagnostyka i odpowiednie postępowanie mogą znacząco poprawić komfort życia i zapobiec rozwojowi poważniejszych dolegliwości układu ruchu. W przypadku występowania bólu stóp lub zauważenia zmian w ich wyglądzie, warto skonsultować się z lekarzem ortopedą lub podologiem, którzy zaproponują indywidualnie dopasowane rozwiązania terapeutyczne.