Mastektomia to zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu gruczołu piersiowego. Jest to jedna z najczęściej wykonywanych operacji w leczeniu raka piersi, choć może być również stosowana profilaktycznie u osób z wysokim ryzykiem zachorowania. Decyzja o przeprowadzeniu mastektomii zawsze powinna być podejmowana indywidualnie, po dokładnej analizie stanu zdrowia pacjentki oraz konsultacji z lekarzem specjalistą. W artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest mastektomia, jakie są jej rodzaje oraz możliwe powikłania po zabiegu.
Czym jest mastektomia i kiedy jest wykonywana?
Mastektomia to zabieg chirurgiczny polegający na częściowym lub całkowitym usunięciu gruczołu piersiowego. Jest to procedura medyczna stosowana głównie w leczeniu raka piersi, ale może być również wykonywana profilaktycznie u osób z wysokim ryzykiem zachorowania na tę chorobę.
Wskazania do przeprowadzenia mastektomii obejmują:
- Zdiagnozowany inwazyjny lub przedinwazyjny rak piersi
- Obecność mutacji genów BRCA1 lub BRCA2 (mastektomia profilaktyczna)
- Rodzinne obciążenie rakiem piersi
- Rozległe zmiany przedrakowe, które nie kwalifikują się do leczenia oszczędzającego
- Nawrót raka piersi po wcześniejszej terapii oszczędzającej
- Zapalny rak piersi
Decyzja o wykonaniu mastektomii zawsze uwzględnia indywidualną sytuację pacjentki i powinna być podjęta po szczegółowej konsultacji z onkologiem oraz chirurgiem. Pod uwagę bierze się stadium zaawansowania choroby, jej typ, wiek pacjentki oraz jej osobiste preferencje dotyczące leczenia.
Rodzaje mastektomii
Istnieje kilka rodzajów mastektomii, różniących się zakresem usuwanej tkanki oraz techniką operacyjną. Wybór konkretnej metody zależy od wielu czynników, w tym od typu nowotworu, jego lokalizacji i stopnia zaawansowania.
Mastektomia częściowa (oszczędzająca)
Nazywana również lumpektomią lub kwadrantektomią. Polega na usunięciu guza wraz z marginesem zdrowej tkanki. Jest to najmniej inwazyjny rodzaj mastektomii, po którym zachowana zostaje większość piersi. Zabieg ten jest zazwyczaj łączony z radioterapią, aby zniszczyć ewentualne pozostałe komórki nowotworowe, co znacząco zwiększa skuteczność leczenia.
Mastektomia prosta (całkowita)
Podczas tego zabiegu usuwany jest cały gruczoł piersiowy wraz ze skórą i brodawką sutkową. Węzły chłonne pachowe nie są usuwane, chyba że istnieją ku temu szczególne wskazania. Ten rodzaj mastektomii jest często stosowany w przypadku rozległych zmian przedrakowych lub jako zabieg profilaktyczny u kobiet z wysokim ryzykiem genetycznym.
Mastektomia radykalna zmodyfikowana
Obejmuje usunięcie całego gruczołu piersiowego, brodawki sutkowej oraz części węzłów chłonnych pachowych, przy jednoczesnym zachowaniu mięśni klatki piersiowej. Jest to najczęściej wykonywany rodzaj mastektomii w przypadku inwazyjnego raka piersi, ponieważ pozwala na dokładną ocenę stopnia zaawansowania choroby poprzez badanie węzłów chłonnych.
Mastektomia radykalna (metoda Halsteda)
To najbardziej rozległy rodzaj mastektomii, podczas którego usuwany jest cały gruczoł piersiowy, węzły chłonne pachowe oraz mięśnie piersiowe większy i mniejszy. Obecnie wykonywana jest rzadko, głównie w przypadkach zaawansowanego raka piersi z naciekiem na mięśnie klatki piersiowej, gdy inne metody leczenia nie dają szans na całkowite wyleczenie.
Mastektomia podskórna z zaoszczędzeniem brodawki
Polega na usunięciu tkanki gruczołowej piersi z zachowaniem skóry i kompleksu brodawka-otoczka. Ten rodzaj mastektomii daje najlepsze efekty estetyczne i jest często wykonywany z jednoczesną rekonstrukcją piersi. Jest to opcja szczególnie korzystna dla młodszych pacjentek, u których nowotwór nie znajduje się w pobliżu brodawki.
Mastektomia z jednoczesną rekonstrukcją piersi (jednoczasowa) pozwala na odtworzenie kształtu piersi podczas tej samej operacji, co może znacząco wpłynąć na komfort psychiczny pacjentki po zabiegu.
Przebieg zabiegu mastektomii
Mastektomia jest zabiegiem przeprowadzanym w znieczuleniu ogólnym. Czas trwania operacji zależy od jej rodzaju i może wynosić od 1 do 3 godzin. Jeśli planowana jest jednoczesna rekonstrukcja piersi, zabieg może trwać znacznie dłużej, nawet do 6-8 godzin.
Procedura mastektomii obejmuje następujące etapy:
- Przygotowanie przedoperacyjne (badania krwi, EKG, konsultacje anestezjologiczne)
- Znieczulenie ogólne
- Wykonanie odpowiedniego cięcia chirurgicznego (zależnie od rodzaju mastektomii)
- Usunięcie tkanki gruczołowej piersi (oraz ewentualnie węzłów chłonnych)
- Umieszczenie drenów (rurki odprowadzające płyn i krew z rany)
- Zamknięcie rany i założenie opatrunku
- W przypadku mastektomii z jednoczasową rekonstrukcją – odtworzenie piersi za pomocą implantu lub własnych tkanek pacjentki
Po zabiegu pacjentka pozostaje w szpitalu zwykle przez 2-7 dni, w zależności od rodzaju przeprowadzonej operacji oraz indywidualnego procesu gojenia. Podczas hospitalizacji monitorowane są funkcje życiowe, kontrolowany jest ból oraz stan rany pooperacyjnej.
Rekonwalescencja po mastektomii
Proces powrotu do zdrowia po mastektomii jest indywidualny i zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju przeprowadzonego zabiegu, ogólnego stanu zdrowia pacjentki oraz ewentualnych powikłań.
Typowy przebieg rekonwalescencji obejmuje:
- Pierwsze dni po zabiegu: odpoczynek, kontrola bólu za pomocą leków przeciwbólowych, pielęgnacja rany i opróżnianie drenów
- Pierwszy tydzień: usunięcie drenów (gdy ilość wydzieliny jest minimalna, zwykle poniżej 30 ml na dobę)
- 2-3 tygodnie: zdjęcie szwów, stopniowy powrót do lekkich codziennych aktywności, rozpoczęcie delikatnych ćwiczeń ramienia
- 4-6 tygodni: intensyfikacja ćwiczeń rehabilitacyjnych ramienia po stronie operowanej, stopniowe zwiększanie aktywności fizycznej
- 6-8 tygodni: możliwość powrotu do pracy (zależnie od jej charakteru i indywidualnych predyspozycji)
- 3-6 miesięcy: pełny powrót do sprawności fizycznej, kontynuacja rehabilitacji w razie potrzeby
Rehabilitacja jest kluczowym elementem powrotu do zdrowia po mastektomii. Obejmuje ona ćwiczenia poprawiające zakres ruchu w stawie barkowym, zapobiegające obrzękowi limfatycznemu oraz przywracające siłę mięśniową. Fizjoterapeuta opracowuje indywidualny program ćwiczeń dostosowany do potrzeb i możliwości każdej pacjentki.
Możliwe powikłania po mastektomii
Jak każdy zabieg chirurgiczny, mastektomia wiąże się z ryzykiem wystąpienia powikłań. Mogą one pojawić się zarówno we wczesnym okresie pooperacyjnym, jak i w późniejszym czasie.
Wczesne powikłania
- Krwawienie i krwiaki w miejscu operacji, które mogą wymagać ponownej interwencji chirurgicznej
- Infekcje rany pooperacyjnej, objawiające się zaczerwienieniem, bólem i podwyższoną temperaturą
- Martwica płatów skórnych, szczególnie przy mastektomii z zaoszczędzeniem skóry
- Seroma (nagromadzenie płynu surowiczego), wymagające czasem punkcji i odbarczenia
- Przewlekły ból w miejscu operacji i okolicy pachy
- Powikłania związane ze znieczuleniem, takie jak nudności, wymioty czy reakcje alergiczne
Późne powikłania
- Obrzęk limfatyczny kończyny górnej (po stronie operowanej), będący skutkiem usunięcia węzłów chłonnych
- Ograniczenie ruchomości stawu barkowego, prowadzące do tzw. „zamrożonego barku”
- Zaburzenia czucia w obszarze blizny i pachy, od drętwienia po nadwrażliwość
- Bóle fantomowe (uczucie bólu w nieistniejącej już piersi)
- Problemy psychologiczne (zaburzenia obrazu ciała, obniżenie samooceny, depresja)
- Powikłania związane z rekonstrukcją piersi, takie jak przemieszczenie implantu czy przykurcz torebkowy
Obrzęk limfatyczny to jedno z najczęstszych powikłań po mastektomii z usunięciem węzłów chłonnych. Może wystąpić nawet kilka lat po zabiegu i wymaga specjalistycznego leczenia, obejmującego drenaż limfatyczny, noszenie rękawów uciskowych i odpowiednie ćwiczenia.
Życie po mastektomii
Mastektomia to zabieg, który może wpłynąć nie tylko na fizyczny, ale również na psychologiczny aspekt życia pacjentki. Współczesna medycyna oferuje jednak wiele rozwiązań, które pomagają w adaptacji do nowej sytuacji i poprawiają jakość życia po operacji.
Rekonstrukcja piersi może być przeprowadzona jednoczasowo (podczas mastektomii) lub odroczona (w późniejszym terminie). Dostępne są różne metody rekonstrukcji, w tym:
- Rekonstrukcja z wykorzystaniem implantów silikonowych lub wypełnionych solą fizjologiczną
- Rekonstrukcja z użyciem ekspandera, a następnie implantu docelowego
- Rekonstrukcja z wykorzystaniem własnych tkanek pacjentki (płat TRAM, DIEP, LD)
- Rekonstrukcja brodawki i otoczki sutkowej (tatuaż medyczny lub przeszczep)
Dla kobiet, które nie decydują się na rekonstrukcję, dostępne są zewnętrzne protezy piersi o różnych kształtach i rozmiarach, które można umieszczać w specjalnej bieliźnie. Współczesne protezy są lekkie, naturalne w dotyku i niewidoczne pod ubraniem.
Wsparcie psychologiczne jest nieodłącznym elementem kompleksowej opieki nad pacjentką po mastektomii. Wiele kobiet doświadcza trudności emocjonalnych związanych ze zmianą wyglądu ciała i poczuciem utraty kobiecości. Pomoc psychologa lub udział w grupach wsparcia, gdzie można podzielić się swoimi doświadczeniami z osobami w podobnej sytuacji, często okazuje się nieoceniona w procesie akceptacji nowej sytuacji.
Większość kobiet po mastektomii może prowadzić aktywne życie, wracając do pracy i codziennych zajęć. Zaleca się jednak wprowadzanie zmian stopniowo, słuchając potrzeb własnego organizmu. Regularne badania kontrolne są niezbędne, aby monitorować stan zdrowia i wcześnie wykryć ewentualne nawroty choroby.
Mastektomia, choć jest poważnym zabiegiem chirurgicznym, dla wielu kobiet stanowi kluczowy element skutecznego leczenia raka piersi, dający szansę na długie i zdrowe życie. Dzięki postępom w chirurgii rekonstrukcyjnej, rehabilitacji i wsparciu psychologicznemu, jakość życia po mastektomii może być bardzo dobra, a pacjentki mogą powrócić do pełnej aktywności zawodowej i społecznej.